Người
Tây Tạng mà chúng ta cho là Phật tử, hoặc tin là Phật tử, đã mô phỏng theo -
như chúng ta sẽ thấy trong cuốn sách này - rất nhiều đức tin và pháp môn hoàn
toàn khác với Phật giáo nguyên thủy. Cũng có rất nhiều yếu tố tín ngưỡng được
vay mượn từ tôn giáo của những cư dân thời cổ ở Tây Tạng, và những tín đồ
Saman. Ảnh hưởng của nhà đại huyễn thuật Padmasambhâva dường như đến từ xứ sở
Afghanistan. Cho đến tận ngày nay, ảnh hưởng đó cũng còn rất lớn, và ngài vẫn
được các pháp sư đạo Bön xem là bậc Đạo sư.
Mặt
khác, những cao tăng uyên bác như Marpa Lotsawa - tức Đại dịch giả Marpa - , vị
đạo sư của thi sĩ thánh tăng Milarespa, đã đưa vào Tây Tạng rất nhiều kinh điển
Ấn Độ, cả Mật giáo (Tantrisme) của đất nước Népal. Chính sự pha trộn này, cùng
với giáo lý “chư hành vô thường, chư pháp vô ngã” của Phật giáo mà người
Tây Tạng khẳng định giáo lý vô ngã, tạo nên hai diện mạo tôn giáo mà
chúng ta gặp ở Tây Tạng: một của giới bình dân, một của giới trí thức. Do đó mà
có nhiều tác giả muốn gọi tôn giáo đang giữ ưu thế tại Tây Tạng là Lạt-ma giáo
thay vì Phật giáo.
ALEXANDRA DAVID-NÉEL