Huyền Trang (tiếng Pháp là Hiuan-stang) không phải là một triết nhân,
chẳng phát huy thêm được cái gì cho đạo; ông cũng không phải là một văn hào hay
một nhà khoa học, lại càng không phải là một nhà thám hiểm như Christophe
Colomb, Magellan, ông chỉ là một pháp sư đi hành hương ở đất Phật. Vậy mà sự
nghiệp của ông đối với đạo Phật quan trọng hơn sự nghiệp của Chu Hi đối với đạo
Khổng; ông lại tặng dân tộc Trung Hoa bảy mươi lăm bộ sách, gồm trên ngàn quyển,
làm giàu cho Hoa ngữ được trên vạn tiếng; và lưu lại cho nhân loại vô số tài
liệu rất quý về phong tục, khí hậu, sông núi, cây cỏ, di tích của những miền
hoang vu, huyền bí ở Trung bộ Á Châu, nhất là Ấn Độ. Những tài liệu mà các nhà
thám hiểm phương Tây tới sau ông đều phải khen là rất đích xác, rất quý báu.
Thử hỏi, trong lịch sử nhân loại có vị danh nhân thứ hai nào như ông không? Nội
một việc dân tộc Trung Hoa thần kỳ hóa việc đi thỉnh kinh của ông, truyền miệng
cho nhau, sao chép lại thành một bộ tiểu thuyết tức bộ Tây Du Ký cũng là một cái vinh dự mà từ xưa đến nay chưa ai được
nhận nữa! Nhất là đọc xong tiểu sử của ông, ta mới thấy tấm gương của ông để
lại cho ta soi không có một chút tì vết. Các vĩ nhân khác, trừ vài vị thánh,
còn có thể có chỗ cho ta không phục, còn ông thì suốt đời thanh đạm, can đảm,
cần cù, hiếu học, lễ độ, khiêm tốn, trong sạch và hy sinh.
--- Trích
Huyền Trang và công cuộc
thỉnh kinh vô tiền khoáng hậu của nhân loại
---