Năm 2011, kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm an sinh xã hội được xác định là nhiệm vụ trọng tâm và cấp bách trong điều hành kinh tế. Với sự chỉ đạo tích cực của các cấp chính quyền và sự nỗ lực của cộng đồng doanh nghiệp, nền kinh tế đã đạt được những kết quả đáng khích lệ: GDP của toàn bộ nền kinh tế và của các ngành nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ duy trì được mức tăng trưởng khá; xuất khẩu tăng mạnh; nhập siêu và bội chi ngân sách có chiều hướng giảm. Tuy nhiên, kinh tế vĩ mô vẫn trong nguy cơ bất ổn: lạm phát cao, tiền tệ không ổn định, nợ xấu của hệ thống ngân hàng thương mại có xu hướng tăng, thị trường chứng khoán và thị trường bất động sản sa sút nghiêm trọng, đời sống người lao động gặp nhiều khó khăn… Ngoài những nguyên nhân về sự bất ổn của kinh tế thế giới, những yếu kém và bất cập trong điều hành kinh tế vĩ mô, nguyên nhân sâu xa của tình trạng này là việc duy trì quá lâu mô hình tăng trưởng theo chiều rộng dựa trên cơ sở tăng vốn đầu tư, khai thác lợi thế tĩnh về tài nguyên và sức lao động giản đơn, cơ cấu kinh tế lạc hậu, kém hiệu quả và chuyển dịch chậm.
Cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI, Hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành trung ương Đảng đã xác định “Mục tiêu tổng quát của năm 2012 là: Ưu tiên kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, duy trì tăng trưởng ở mức hợp lý gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng và cơ cấu lại nền kinh tế, nâng cao chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế; bảo đảm phúc lợi xã hội và an sinh xã hội, cải thiện đời sống nhân dân; giữ vững ổn định chính trị, củng cố quốc phòng, bảo đảm an ninh, trật tự an toàn xã hội; nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại và hội nhập quốc tế” . Về nhiệm vụ tái cấu trúc nền kinh tế, Hội nghị chỉ rõ “Trong 5 năm tới, cần tập trung vào ba lĩnh vực quan trọng nhất: tái cấu trúc đầu tư với trọng tâm là đầu tư công; cơ cấu lại thị trường tài chính với trọng tâm là tái cấu trúc hệ thống ngân hàng thương mại và các tổ chức tài chính; tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước mà trọng tâm là các tập đoàn kinh tế và tổng công ty nhà nước” .
Trên cơ sở đánh giá tình hình trong và ngoài nước, ngày 10/11/2011, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách nhà nước năm 2012. Theo đó, kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô và bảo đảm an sinh xã hội vẫn phải được coi là nhiệm vụ hàng đầu trong công tác chỉ đạo điều hành năm 2012. Song để hướng tới kiểm soát một cách chủ động lạm phát, bảo đảm vững chắc ổn định kinh tế vĩ mô và an sinh xã hội, cùng với việc thực hiện một cách nhất quán các biện pháp chỉ đạo “tác chiến” như đã xác định trong Nghị quyết số 11/2011/NQ-CP phù hợp với điều kiện cụ thể của năm 2012, cần triển khai thực hiện các nội dung về chuyển đổi mô hình tăng trưởng và tái cấu trúc nền kinh tế theo lộ trình thích hợp. Đây là yêu cầu trọng yếu trong chỉ đạo điều hành kinh tế vĩ mô năm 2012. Đó chính là sự kết hợp giữa “tình thế” và “chiến lược” để giải quyết khó khăn trong việc xử lý mối quan hệ giữa ổn định kinh tế vĩ mô, kiềm chế lạm phát và duy trì tốc độ tăng trưởng hợp lý.
Tái cấu trúc nền kinh tế có phạm vi rộng và nội dung phức tạp. Để thực hiện các nội dung trọng tâm của tái cấu trúc nền kinh tế, đòi hỏi phải xác định rõ các nội dung và lộ trình cụ thể với các bước đi thích hợp. Trên thực tế, quá trình tái cấu trúc nền kinh tế đã được triển khai từ cuối năm 2011 và những tháng đầu năm 2012 với việc sáp nhập 3 ngân hàng thương mại và việc đẩy mạnh thoái vốn ra khỏi các lĩnh vực kinh doanh “ngoài ngành” của một số tập đoàn kinh tế.
Vừa phải tập trung thực hiện nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách về kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, vừa phải xác định các đề án cụ thể về tái cấu trúc nền kinh tế và xúc tiến triển khai thực hiện các nội dung của đề án ấy là một “gánh nặng” trong công tác chỉ đạo điều hành kinh tế vĩ mô năm 2012. Để thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ này, bên cạnh việc tạo nên sự đồng thuận về mặt nhận thức, cần có sự đổi mới mạnh mẽ hơn nữa công tác chỉ đạo điều hành của cơ quan quản lý nhà nước các cấp, sự nỗ lực to lớn của cộng đồng các doanh nghiệp và của toàn xã hội.
Đặt trong điều kiện đó, theo định hướng Báo cáo tổng kết kinh tế hàng năm của Trường Đại học Kinh tế quốc dân tập trung vào những chủ đề nổi bật của mỗi năm, việc nghiên cứu, đánh giá tình hình thực hiện nhiệm vụ trọng tâm của năm 2012 là kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô và bảo đảm an sinh xã hội, thúc đẩy quá trình tái cấu trúc nền kinh tế được coi là có ý nghĩa thực tiễn thiết thực.
Việc biên soạn cuốn sách này hướng tới 3 mục tiêu cơ bản sau đây:
- Đánh giá tình hình thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế, ổn định kinh tế vĩ mô năm 2012; xác định những kết quả tích cực, những hạn chế và những nguyên nhân cơ bản.
- Đánh giá tình hình triển khai thực hiện nhiệm vụ tái cấu trúc đầu tư công, tái cấu trúc hệ thống ngân hàng, tái cấu trúc các tập đoàn kinh tế và các tổng công ty nhà nước trong năm 2012. Xác định rõ những yếu tố cơ bản cản trở việc thực hiện nhiệm vụ này.
- Đề xuất các giải pháp nhằm tiếp tục thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ ổn định kinh tế vĩ mô và thúc đẩy tái cấu trúc nền kinh tế trong những năm tiếp theo.
Do chủ đề nghiên cứu có phạm vi rộng và nội dung phức tạp, với tính chất một công trình nghiên cứu kinh tế hàng năm, báo cáo không đề cập những nội dung lý thuyết, mà tập trung chủ yếu vào tổng kết thực tiễn kinh tế Việt Nam và công tác chỉ đạo điều hành vĩ mô thực hiện những nhiệm vụ trọng tâm của năm 2012. Nội dung cuốn sách gồm 3 phần chính:
- Phần thứ nhất: Tình hình thực hiện nhiệm vụ kế hoạch kinh tế và ổn định kinh tế vĩ mô năm 2012.
- Phần thứ hai: Tình hình thực hiện nhiệm vụ trọng tâm về tái cấu trúc nền kinh tế năm 2012.
- Phần thứ ba: Một số khuyến nghị biện pháp phát triển kinh tế và thúc đẩy tái cấu trúc nền kinh tế năm 2013.
Ngoài ra, cuốn sách còn gồm 3 phụ lục:
- Phụ lục 1: Một số số liệu thống kê kinh tế năm 2012.
- Phụ lục 2: Các công trình đã công bố của các tác giả liên quan đến chủ đề cuốn sách.
- Phụ lục 3: Quyết định số 339/QĐ-TTg ngày 19/2/2013 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án tổng thể tái cơ cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả và năng lực cạnh tranh giai đoạn 2013 – 2020.
Cuốn sách do GS.TS. Nguyễn Kế Tuấn chủ biên với sự tham gia của GS.TS. Ngô Thắng Lợi, PGS.TS. Lê Quốc Hội, PGS.TS. Nguyễn Thị Tuyết Mai, TS. Đỗ Thị Đông, TS. Hồ Hải Yến, TS. Trịnh Mai Vân, ThS.NCS. Nguyễn Kế Nghĩa.
Tập thể tác giả chân thành cảm ơn GS.TS. Nguyễn Văn Nam đã tạo điều kiện và động viên trong quá trình nghiên cứu, chân thành cảm ơn GS.TS. Trần Thọ Đạt, GS.TS. Mai Ngọc Cường, PGS.TS. Phạm Hồng Chương, PGS.TS. Lê Xuân Bá, PGS.TS. Ngô Quang Minh, TS. Dương Đình Giám cùng nhiều nhà khoa học trong và ngoài trường đã đưa ra những góp ý quý báu để tập thể tác giả hoàn thiện bản thảo cuốn sách này.
Tập thể tác giả hy vọng cuốn sách sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cán bộ hoạch định chính sách và điều hành kinh tế vĩ mô, các cán bộ nghiên cứu kinh tế và các cán bộ quản trị doanh nghiệp.
Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách với quý độc giả.