Lần tái bản sách Phan
Châu Trinh Cuộc đời và tác
phẩm - ( sơ bản 1986) chúng tôi sửa một số sai sót mà bản in hồi ấy mắc phải -
nhằm giới thiệu một khuôn mặt lớn của văn học sử và tư tưởng sử Việt Nam cận
đại: Tây Hồ. Tây Hồ Phan Châu Trinh là người có hoài bão lớn muốn cởi bỏ ách
thống trị của người Pháp, giành lại chủ quyền cho đất nước, đưa dân tộc Việt
Nam lên ngang hàng với các dân tộc khác trên thế giới. Ông cổ súy tinh thần yêu
nước, quảng bá công cuộc Duy tân, đem tâm huyết, tác phẩm và cả cuộc đời để
đóng góp vào sự nghiệp chung.
Đường lối đấu tranh cho dân tộc của ông tuy có khác với đường
lối của Phan Bội Châu hoặc đường lối của một vài nhà yêu nước khác, nhưng tựu
trung vẫn biểu lộ một tấm lòng trung dân ái quốc tha thiết, rõ ràng và sáng
chói.
Qua cuốn sách này chúng tôi có tham vọng giới thiệu với độc
giả chí sĩ Phan Châu Trinh, một Phan Châu Trinh từng làm xôn xao Trường thi
Bình Định năm nào, một Phan Châu Trinh từng hài bảy tội của vua Khải Định, một
Phan ChâuTrinh từng ung dung ngồi làm thơ mà cũng làm náo động khám đường La Santé,
một Phan Châu Trinh từng sáng suốt nhìn rõ hậu vận của nước nhà. Đây là một
chuyê n luận biên khảo nằm trên đường ranh của lịch sử và tiểu sử, của các sự
kiện lịch sử ( faits historiques) và các sự kiện văn học ( faitslittéraires) .
Một cuốn sách mà trong đó chúng tôi cố gắng tìm hiểu cá tính và một phần lớn tư
tưởng chính trị của nhà chí sĩ.
Có những điêu, những sự kiên trước đây các nhà nghiên cứu về
Phan Châu Trinh chưa đề cập đến thì nay
chúng tôi hi vọng sẽ nêu lên được các nét đặc thù của nhà chí sĩ một cách khách
quan bởi những tư liệu do chính những người thân trong gia đình Phan Châu Trinh
cung cấp cho chúng tôi.
Từ các năm 1970 - 1971, chúng tôi đã soạn một luận án về
Phan Châu Trinh và phụ trách một vài chuyên đề về văn học yêu nước Viêt Nam ở
Đại học Văn khoa nên hi vọng phần tìm hiểu và tra cứu các tác phẩm của nhà thơ,
nhà cách mạng Tây Hồ được đầy đủ và có hê thống hơn. Từ bài thơ Chí thành thông
thánh đến những Kí, những tác phẩm chính luận Trung Kì dân biên thỉ mạt kí,
Đông Dương chính trị luận, Pháp viết liên hiệp hậu chi tân Việt Nam...tư tưởng
và lập trường của Phan Châu Trinh về chính trị, về lịch sử và về văn học đã có
sự biên chuyên lớn và tiên bộ rõ ràng trong khung cảnh tư tưởng đó của toàn bộ
tác phẩm Phan Châu Trinh.
Thiên nghĩ do cách nhìn còn hạn chế, nên một vài khía cạnh
chúng tôi chưa làm sáng tỏ được, chưa thể đề cập một cách có hệ thống tư tưởng
Phan Châu Trinh nên không tránh khỏi thiếu sót và chủ quan. Nhân đây, tác giả
xin trân trọng cám ơn ông bà Lê Ấm ( ông Lê Ấm mất năm 1976) đã cho phép tác
giả sử dụng một số di cảo của Phan Châu Trinh mà gia đình còn lưu giữ; bào Huynh
Phạm Liêu ( đã quá cố) cùng dịch vài tác phẩm Phan Châu Trinh ( in ở cuối) .Tác
giả mong được sự góp ý của độc giả về các sơ suất khó tránh khỏi.